ΑΙΩΝΙΑ ΣΠΑΡΤΗ Μέρος 1ον

Τιμή σ' εκείνους όπου στην ζωή των όρισαν να φυλάγουν Θερμοπύλες. Πότε από το χρέος μη κινούντες, δίκαιοι κ' ίσοι, σ' όλες των τες πράξεις, αλλά με λύπη κιόλας κ' ευσπλαχνία, γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι κι όταν είναι πτωχοί, πάλ' εις μικρόν γενναίοι, πάλι συντρέχοντες, όσο μπορούνε πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες, πλην χωρίς μίσος για τους ψευδωμένους. Και περισσότερη τιμή τους πρέπει όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν) πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος, και οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε..." ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ
Ο Παυσανίας (Λακωνικά και Μεσσηνιακά) αναφέρει ότι κατά τους Λάκωνες, ο Λέλεγας ήταν ο πρώτος αυτόχθων βασιλιάς στη Λακωνική απ΄όπου και ονομάστηκαν αρχικά Λέλεγες οι Λάκωνες και Λελεγία η λακωνία. Από το Λέλεγα γεννήθηκαν ο Μύλης και ο Πολυκάων. Όταν πέθανε ο Λέλεγας βασιλιάς έγινε ο Μύλης, ο οποίος όταν πέθανε και αυτός το θρόνο πήρε ο γιος του Ευρώτας, ο οποίος διαρρύθμισε την κοίτη του εκεί ποταμού και έτσι πήρε το όνομα Ευρώτας. Ο Ευρώτας απέκτησε μόνο μια κόρη τη Σπάρτη. Όταν πέθανε ο Ευρώτας το θρόνο πήρε ο Λακεδαιμόνιος, ο σύζυγος της Σπάρτης και γιος της Ταυγέτης – απ’ όπου πήρε το όνομα το εκεί βουνό - και ο γιος του Δία, όπως λέγονταν τότε. Ο Λακεδαίμονας στη συνέχεια έδωσε το όνομά του στους κατοίκους, στους Λάκωνες ή Λέλεγες, και την εκεί πόλη ονόμασε Σπάρτη προς χάρη της γυναίκας του.
1) Η ετυμολογία της ονομασίας «Λακωνία» φανερώνει ότι η περιοχή αυτή ονομάστηκε έτσι επειδή ήταν λάκκος («κοίλη Λακεδαίμων», Ιλιάδα Β, 581 – 590), εξ ου, προφανώς, και το Λάκων - Λέλακες – Λέλεγες κ.α. Σχηματικά η Λακωνία είναι κάτι όπως το γράμμα Λ.
2) Η ετυμολογία της ονομασίας «Σπάρτη» φανερώνει ότι η πόλη αυτή ονομάστηκε έτσι, επειδή ήταν (διά)σπαρτη και «Λακεδαίμων» = της Λακωνίας «αι δάμοι» (ιωνικά δήμοι), πρω και «νεοδαιμώδης = ο νεωστί περιληφθείς στο δήμο της Σπάρτης είλωτας», “και γαρ ούτοι του δήμου αύξαντος (Πλουτάρχου, Άγης και Κλεομένης). Οι Σπαρτιάτες επί δωρικής περιόδου διέμεναν σε πέντε «δάμους» (δήμους), οι οποίες συγκροτούσαν τη Λακωνική Πολιτεία: Αμύκλαι, Κυνόσουρα, Λίμναι, Μεσόα και Πιτάνα. Ο υπόλοιπος πληθυσμός ήταν κατανεμημένος σε εκατό "πολίσματα", αποτελώντας τους περιοίκους.
«Η ταν ή επί τας…» Μια φράση πασίγνωστη σε όλους μας, που μέσα της κρύβει τη νοοτροπία ενός λαού που πέρασε στην Ιστορία σαν το παράδειγμα της έντιμης και λιτής ζωής. Μ’ αυτή τη φράση η Σπαρτιάτισσα μητέρα αποχαιρετούσε τον γιο της θυμίζοντας του πως το καθήκον του ήταν να πολεμήσει με θάρρος για την πατρίδα του, τιμώντας τα όπλα του, και αν χρειαστεί να πεθάνει γι’ αυτήν.
Η Σπάρτη στον αντίποδα της Αθήνας και των άλλων σημαντικών πόλεων στην αρχαία Ελλάδα, προκάλεσε συναισθήματα θαυμασμού σε σχέση με το πνεύμα, την αρετή και την γενναιότητα των πολιτών της. Ο Λυκούργος, ο μυθικός νομοθέτης, ήταν αυτός που όρισε μέσα από νόμους-ρήτρες την λειτουργία και την τήρηση αυτού του πνεύματος. Έζησε τον 8ο αιώνα π.Χ. και σ’ αυτόν αποδίδεται η δημιουργία του κράτους της Σπάρτης, που μέχρι τότε την κατοικούσαν μικρές αυτόνομες πολεμικές ομάδες.
Οι νόμοι αυτοί παρέμειναν αμετάβλητοι για πεντακόσια χρόνια και όπως αναφέρει ο Ξενοφώντας, πριν τεθούν σε λειτουργία, ο Λυκούργος έλαβε την έγκριση του Μαντείου των Δελφών. «…’Όταν λοιπόν πήρε απάντηση ότι θα είναι από κάθε άποψη το καλύτερο (η νομοθεσία), τότε μόνο παρέδωσε τους νόμους και όρισε ότι θα είναι όχι μόνο άνομο αλλά και ανόσιο να μην υπακούει κανείς σε νόμους επικυρωμένους από τον Θεό.» (Ξενοφώντα: Λακεδαιμονίων Πολιτεία)
Η μεγαλύτερη αρετή ενός πολίτη της Σπάρτης ήταν η πρόθυμη θυσία του στο καθήκον της άμυνας και της σωτηρίας της πατρίδας του. Τα δικαιώματα του ήταν ανάλογα, όχι ως προς την οικονομική ή κοινωνική του θέση, αλλά ως προς το μέγεθος της αυτοθυσίας του για το κοινό καλό, για την Σπάρτη.
Σημαντικές πηγές για να μελετήσουμε τη ζωή στην Αρχαία Σπάρτη αποτελούν ιστορικοί και φιλόσοφοι της κλασσικής εποχής, όπως ο Πλούταρχος, ο Ξενοφώντας, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, βασιζόμενοι πάντα στη νομοθεσία του Λυκούργου.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Σχετικά με την εκπαίδευση των Σπαρτιατών, ο Πλάτωνας λέει: «Και, ειλικρινά, στην πόλη σας, φίλοι Λακεδαιμόνιοι, πρέπει κανείς να αναγνωρίσει το εξής: Κανείς, πλούσιος ή φτωχός, απλός πολίτης ή βασιλιάς, δεν έχει ιδιαίτερες διακρίσεις ή ξεχωριστή εκπαίδευση πέρα από εκείνη που όρισε στην αρχή ο νομοθέτης σας με τη βοήθεια κάποιου θεού… (Πλάτων Νόμοι Γ, 696, β).Ο Ξενοφώντας (Λακεδαιμονίων Πολιτεία) αναφέρει επίσης τα εξής: Οι Έλληνες τρέφουν τα κορίτσια με όσο το δυνατόν πιο μετρημένη τροφή και λιγότερα καρυκεύματα και από τον οίνο απέχουν ή το πίνουν νερωμένο (εξ ου και κρασί = η ανάμειξη οίνου με νερό). Όπως οι τεχνίτες ζουν καθιστική ζωή έτσι και τα κορίτσια. Οι Έλληνες απαιτούν να κάνουν καθιστική ζωή τα κορίτσια τους, να είναι φρόνιμα και να υφαίνουν. Στη Σπάρτη τα θηλυκά γυμνάζονται εξίσου με τα αρσενικά. Οι άνδρες με νόμο πρέπει να παντρεύονται στο καιρό της σωματικής ακμής. Παράλληλα ένας μεγάλος και πλούσιος ή καλλιεργημένος άνδρας που θέλει να κάνει παιδιά με άλλη γυναίκα άλλου άντρα και ήθελε αυτός ο άντρας επιτρεπόταν με νόμο. Οι Έλληνες αφότου τα παιδιά τους αρχίζουν να καταλαβαίνουν, τους επιβάλουν δούλους και παιδαγωγούς και τα στέλνουν στους δασκάλους, για να μάθουν γράμματα, μουσική και γυμναστική. Επιπλέον κάνουν τα πόδια των παιδιών τους τρυφερά, φορώντας τους παπούτσια και αποχαυνώνουν το σώμα τους, αλλάζοντας συνέχεια ρούχα.
Στη Σπάρτη απαγορευόταν επίσης κάποιος να μείνει άγαμος ή χωρίς παιδιά ή αν έμενε πλήρωνε φόρο. Φόρο πλήρωνε και αν καθυστερούσε να παντρευτεί. Επίσης επιτρεπόταν κάποιος να πάει και με άλλη γυναίκα προκειμένου να αποκτήσει παιδιά, αν η δική του δεν μπορούσε να κάνει. Οι Σπαρτιάτες που έφθαναν λέει στην ανδρική ηλικία εκλέγονταν για τα μεγαλύτερα δημόσια αξιώματα. Αντίθετα στις υπόλοιπες Ελληνικές πόλεις, οι άνδρες μετά τη στρατιωτική τους θητεία ιδιώτευαν και η πολιτεία ούτε νοιαζόταν για τη φυσική τους κατάσταση ούτε και για τη σωματική τους ευρωστία, ενώ τους επιστράτευαν όποτε ήθελαν.
Το πιο χαρακτηριστικό φαγητό των Σπαρτιατών ήταν ο μέλανας ζωμός. Αποτελούνταν ο ζωμός αυτός από χοιρινό ή μοσχαρίσιο κρέας βρασμένα κυρίως με το αίμα του. Προσθέτανε ξύδι και αλάτι.

(συνεχίζεται)
Kωνσταντίνος Μπρίκος